تجارت در زمانه تحریم دشوار است اما تا امروز حداقل غیرممکن نبوده است. مشکلات تجارت در تحریم از جمله در بخش نقل و انتقالات مالی است، از این‌رو یکی از راه‌‌‌‌‌‌‌های تجارت در زمان تحریم استفاده از روش تهاتر است که به گفته «حسام‌الدین حلاج» معاون امور بین‌الملل اتاق تهران که گفت‌وگوی زیر در همین زمینه با او انجام گرفت، حجم آن اکنون به ۶میلیارد یورو رسیده است و او در مورد تجارت در زمانه تحریم توضیحاتی داد و پیشنهادهایی برای بهبود آن ارائه کرد.
ممکن است در ابتدا از وضعیت کلی تجارت بین‌‌‌‌‌‌‌المللی ایران از طریق بخش‌خصوصی تصویری ارائه کنید.
طبق آخرین اطلاعاتی که ما از طریق سازمان توسعه تجارت داریم، به دلیل تحریم‌ها تراکنش‌‌‌‌‌‌‌های بانکی عمدتا از طریق کشورهای ثالث انجام می‌گیرد و نتیجتا حجم بالایی ندارد، اما اتخاذ مکانیزم تهاتر در سازمان توسعه تجارت که با روی‌کار‌آمدن دولت جدید بیشتر هم مورد‌توجه قرار گرفت، کمک کرده است که ما بتوانیم اقلام موردنیازمان را با اقلام تولیدی خودمان که مزیت صادراتی دارد تهاتر کنیم که عدد قابل‌توجهی هم هست برای بخش خصوصی. البته باز‌هم نمی‌توان در سطح کلان آن را چشمگیر دانست. تا وقتی راه‌‌‌‌‌‌‌های تجارت مرسوم باز‌نباشد برای نمونه امکان گشایش ال.سی وجود نداشته باشد، تاجر بخش‌خصوصی فارغ از هر مساله دیگر ریسک تجارت را نخواهد پذیرفت، اما چیزی که من اطلاع دارم رقم مربوط به تهاتر ۶میلیارد یورو است.
مکانیزم تهاتر برای همه کشورها است؟ مثلا تجارت ما با چین هم به همین روش است؟
بله. به‌عنوان نمونه با چین در یکی دو سال‌اخیر ما به روش تهاتر، قطعات خودرو وارد کردیم و در مقابل مشتقات نفتی و کاتد مس صادر کردیم، بنابراین این رویه انجام می‌گیرد و ما در کنار دولت داریم تلاش می‌کنیم که اساسا این کار را به بخش‌خصوصی واگذار کند تا بهتر انجام بگیرد، اما حتما با بهتر شدن شرایط و بحثی که امروز بر سر توافق هسته‌ای وجود دارد، فضای روانی حاکم بر تجارت کشور مثبت می‌شود.
بر فرض اینکه این توافق صورت نگیرد، با روش تجارت کنونی که توصیف کردید ادامه کار امکان‌‌‌‌‌‌‌پذیر است؟
روشی که توصیف شد در واقع باز‌گذاشتن دروازه تنفس است. تمرکز ما در اتاق هم بیشتر بر تجارت با همسایگان است که تاکنون مغفول بوده، اما ما زیرساخت‌های لازم برای رقابت در منطقه را هم دارا نیستیم و مثلا ترکیه بسیار قدرتمندتر در تجارت با همسایگان عمل می‌کند، بنابراین داریم تهاتر را اول از هر چیز «پرزنت» می‌کنیم. مثلا اخیرا اگر دیده باشید با پاکستان این طرح را ارائه کردیم. اگر این روند شکل بگیرد با بقیه کشورها هم می‌شود به نتایجی رسید.
مثلا با کشوری مثل قطر این کار جوابگو است؟
خیلی خوب است که با همه کشورها، به‌ویژه کشورهایی روابط سیاسی مناسب داریم مناسبات تجاری هم داشته باشیم. در مورد خاص قطر با توجه به جمعیت کم آن بازار بزرگی ندارد. نمی‌‌‌‌‌‌‌گویم وارد بازار قطر نشویم اما تجارت با کشورهای دیگر که بزرگ‌تر و تاثیرگذارتر هستند در اولویت است. ما با قطر تفاهم‌نامه هم امضا کرده‌‌‌‌‌‌‌‌ایم و مشکلی نیست، اما اولویت کشورهایی با بازار بزرگ مثل پاکستان، عراق و افغانستان است.
بازار این کشورها هم که بنا به گفته برخی دوستان تحت‌تاثیر فعالیت دیگر کشورها قرار گرفته است. شما تایید می‌‌‌‌‌‌‌کنید؟
بله کاملا موردتایید است و این مساله در جلسه استاندار کربلا و استاندار تهران که در هفته‌‌‌‌‌‌‌های گذشته برگزار شد مطرح‌شده بود. به دلایل مسائل سیاسی که ترکیه با عراق دارد، نفوذ او در عراق با مشکل مواجه است اما به هر حال حرف اول در تجارت را قیمت و کیفیت می‌زند. به‌علاوه باید گفت امارات هم به شکل جدی وارد بازار عراق شده. باز باید گفت بخش بزرگی از بازار عراق در کنترل شیعیان است و این فرصتی برای ما فراهم می‌کند که از آن برای تجارت استفاده کنیم. مشکل اساسی ما در تجارت با عراق فقدان هماهنگی میان بخش‌های مختلف است و وحدت‌رویه ندارند. این معضل فرهنگی ما است و لزوما منحصر به عراق هم نیست. نظر من این است که سازمان توسعه تجارت سیاست به‌کارگیری بیشتر بخش‌خصوصی که به‌خوبی پیش گرفته است را ادامهدار پیگیری کند تا اعتمادسازی شود و کارها سامان بگیرد.
درباره موضوع اول و تهاتر، این روش برای تجارت‌های بزرگی مثل چین و روسیه که به یک مورد آن اشاره کردید کارآیی دارد؟
در رابطه با روسیه خوشبختانه خود روس‌‌‌‌‌‌‌ها هم با شرایط موجود به این تمایل دارند که سازوکار مالی پایداری برای تجارت با ایران ایجاد کنند، بنابراین یک سیستم مشابه سوئیفت راه‌‌‌‌‌‌‌اندازی کرده‌‌‌‌‌‌‌اند که احتمالا در اخبار هم دیده‌‌‌‌‌‌‌اید. در این روش می‌توانیم با روبل تجارت انجام دهیم و آن درصد کارمزد بالایی که پیش از این باعث گران‌شدن تجارت می‌شد امروز دیگر وجود ندارد. در مورد چین ما باید به‌دنبال راه‌‌‌‌‌‌‌های مبادله مالی محلی باشیم. من اطلاع دارم که دوستان در وزارت‌خارجه و سفارت ایران پیگیری کرده‌‌‌‌‌‌‌اند و شاید به دلایلی مثلا قطع‌نشدن کانال‌ها اعلام نشده است.
فعلا بهترین کار برای تجار بخش‌خصوصی به‌نظر شما چیست؟
پیشنهاد من برای بخش‌خصوصی استفاده از مجال ایجاد شده برای تجارت با روسیه است. صرفا هم به یکی دو تا ایالت اکتفا نکنند. این سرزمین جاذبه‌‌‌‌‌‌‌های تجاری بسیار گسترده‌‌‌‌‌‌‌ای دارد و تلاش ما هم این است که با برنامه درست جا پای خودمان را در همه ایالات فدراسیون روسیه محکم کنیم و در صورت امضای توافق میان ایران و قدرت‌ها هم جایگاهمان در روسیه محفوظ باشد.
دنیای اقتصاد